مروری بر سه دوره جایزه بزرگ معمار
ارائه شده در مراسم اهدای جایزه بزرگ معمار ۸۲ توسط خانم سهیلا بسکی
از همه مهمانان گرامی صمیمانه سپاسگزاریم که دعوت ما را پذیرفتهاند و بسیار مفتخریم که با برگزاری موفقیتآمیز سومین دوره جایزه بزرگ معمار گامی دیگر به سوی نهادینه کردن این جایزه برداشتهایم. همه شما میدانید که جایزه بزرگ معمار را نهادی خصوصی مشتمل بر یک موسسه فرهنگی ـ هنری خصوصی و یک شرکت تولید کننده در عرصه صنعت ساختمان برگزار میکند که هردو فاقد هرگونه موقعیت و مقام و اختیاری در توزیع کار در عرصه معماری و ساخت و ساز هستند.
همچنین شما خوب میدانید که در کشور ما به دلایل بسیار برقراری جریان داوری و ارزیابی نتایج کارها که ویژگی ماهوی هر نوع رقابت و مسابقه است و با اختیارات و امکانات انحصاری در تضاد ماهوی قرار میگیرد، کار آسانی نیست و این نه تنها به دلیل بیاعتمادی به جا و به حق به سلامت اینگونه رقابتها، که به احتزاز از ارزیابی و قضاوت دیگران و گرایش به پناهجویی در ارتباطهای انحصاری و محدود و مطمئن مربوط می‌شود که حق دیگران را به داشتن نظری دیگر نمیپذیرد. ما هنوز باور نداریم که اصل مشارکت در اینگونه رقابتها به رغم هر نظری که یک گروه داوری اعلام میکنند منافاتی با این واقعیت ندارد که بسیاری دیگر با دیدن نتایج و کارهای دیگری هم که رتبهای را کسب نکردهاند داوری و قضاوت خود را انجام خواهند داد و آنچه به جا میماند جریان فکر و تبادل فکر و قوت گرفتن اندیشههای مفید و مؤثر است. هنوز سازو کارهای فرهنگی و هنری ملازم پذیرش اصل رقابت و اصل ارزیابی که ماهیتاً نسبی و در عین حال ماهیتاً آزادمنشانه است، در جامعه. ما قدرت کافی نیافته است. در زمین خشک و برهوت اختیارات بیچون و چرا و مصون از پرسش که بر همه عرصههای کار و فعالیت سیطره داشته حز این هم نمیتوانسته است باشد.
با توجه به همین شرایط ما از همان آغاز برگزاری این جایزه دغدغه جلب اعتماد و جلب نظر کسانی را داشتیم که به طور آزاد و بدون دسترسی به امتیازات سنتی کار میکنند . در عین حال کوشش ما در این جایزه نیز همچنان که در معمار و سپس شهر بر آن بوده که تا حد امکان به واقعیت جامعه خودمان، به جایی که حاصل توان و بضاعت اهل حرفه شکل عینی به خود میگیرد رجوع کنیم و بکوشیم با معرفی توانهای روبه رشد فکری و عملی به تقویت آن یاری رسانیم.
از همین رو در نخستین دوره‌ای که در سال ۸۰ برگزار شد از همه طراحان ساختمانهای عمومی و مسکونی غیر دولتی که کار آنها در دوره پنج ساله پیش از سال ۸۰ به بهره برداری رسیده بود دعوت به شرکت کردیم. اما از حدود ۱۶۰ کاری که عملاً بررسی شد، حدود ۱۰۰ کار که اغلب مسکونی بودند، قبلاً برای جایزه اعلام شده از طرف معاونت وقت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، یعنی آقای مهندس سیدرضا هاشمی ارائه شده بودند. در واقع این جایزه به دلیل پایان کار آقای هاشمی در شهرداری تهران برگزار نشد. بنابراین ما از طراحان آنها خواستیم مدارک آماده را برای جایزه بزرگ معمار ارائه دهند. بیش از نیمی از حدود ۶۰ طرح جدید شرکت کننده در این جایزه ساختمانهای مسکونی و باقی ساختمانهای عمومی بودند.
در سال بعد به دلیل نظرات مطرح شده در مورد اشکالات مقایسه ساختمانهای عمومی با مسکونی، جایزه دوره دوم را به ساختمانهای مسکونی اعم از دولتی و خصوصی اختصاص دادیم با این امید که نمونه‌هایی از کارهای انبوه سازان مسکن و برج سازی هم ارائه شود. در عین حال طرحهای مسکونی ارائه شده در دوره قبل نیز اجازه شرکت در این رقابت را یافتند تا کار آنها در مقایسه با کارهای مسکونی دیگر ارزیابی شود. از حدود ۹۷ کار شرکت کننده در این رقابت نیمی از آنها جدید بودند اما انبوه سازان مسکن که اغلب قراردادهای دولتی دارند و برج سازان صاحب سرمایه های کلان در بخش خصوصی در میان آنها نبودند. به نظر می‌رسد دلایل این امر کم و بیش روشن باشد.
جایزه بزرگ سومین دوره که امشب جوایز آن اهدا می‌شود به ساختمانهای عمومی اعم از دولتی و خصوصی، با استثنای ساختمانهای بهداشتی درمانی و ساختمانهای تجاری و دفاتر کار کوچک که اغلب با جواز مسکونی، اما برای کاربرد اداری ساخته می‌شوند، اختصاص یافته است. در این مسابقه ۴۱ طرح یعنی تعدادی کم و بیش مشابه دو دوره قبل شرکت کردند که اغلب آنها کار دفاتر معماری یا مهندسان مشاور است. ما در این دوره جز اعلام فراخوان شرکت در جایزه بزرگ اقدام دیگری در جلب شرکت کنندگان بالقوه در این رقابت انجام ندادیم. چرا که بر اساس تجربه سال گذشته امید چندانی نداشتیم که از پروژه های دولتی شناخته شده که تعداد آنها دست کم در تهران بسیار معدود است در این رقابت شرکت کنند. برای ما ارزیابی میزان پذیرفته شدن جایزه بزرگ معمار از طرف جامعه حرفه‌ای معماری مدنظر بود و آن را به جریان طبیعی کار سپردیم. از ۴۱ کار شرکت کننده در این رقابت تنها تعداد معدودی از آنها در دوره نخست جایزه بزرگ معمار در سال ۸۲ شرکت داشتند، اما کم و بیش تاریخ ساخت حدود سه چهارم آنها به همان دوره ۵ ساله ۷۵ تا ۸۰ باز می‌گردد که در دوره اول جایزه اعلام شده بود. در سال ۸۰ تاریخ ۵ ساله با این حساب اعلام شده بود که پس از پایان جنگ در سال ۶۹ و چند سالی پس از فروکش کردن عوارض ناشی از جنگ و انقلاب حاصل فعالیتهای تازه جان گرفته به چشم می‌آمدند و اگر به خاطر داشته باشید اولین مسابقات معماری و حتی اولین مجلات معماری جدی نیز در این دوره شروع به شکل گرفتن کردند.
بنابراین به نظر می‌رسد با برگزاری این دو سه دوره جایزه عملاُ نوعی مستندسازی از معماری پس از انقلاب تا دهه ۸۰ صورت گرفته است که خطوط کلی آن در نخستین دوره جایزه بزرگ کاملاًُ مشهود بود. بنابراین می‌توان مدعی شد، اینک با مجموعه‌ای فعالیتها از جمله سه دوره جایزه بزرگ معمار، انتشار مجلات معماری مختلف از جمله معمار، معماری ایران، شهرسازی و معماری، آبادی و فعالیتهای انجمنهای صنفی و کانونهای حرفه‌ای در برگزاری نمایشگاه ها، انتشار بولتنها و تلاش برای تثبیت موقعیت حرفه‌ای معماران، پرونده ۲۵ سال پس از انقلاب تکمیل شده است. شاید بسیار باشند طرحهایی از همین دست با همین کیفیات یا حتی با مشخصاتی بهتر از برگزیدگان این سه دوره که در این جایزه و در مجلات معماری موجود منعکس نشده‌اند، اما بعید است چیزی به طور کلی متفاوت باشد که به چشم نیامده باشد.
بنابراین شاید حالا وقت مناسبی باشد که تحلیل گران و نظریه‌پردازان به ۲۵ سال گذشته یک بار دیگر نگاه کنند. به ما بگویند آنچه در این ۲۵ سال بنا کرده‌ایم در مقایسه با آنچه پیش از انقلاب داشته‌ایم، حاکی از چیست؟ چه از کف داده‌ایم و چه به دست آورده‌ایم و سپس این پرونده را که مکرر ورق زده‌ایم جلد کنیم و در کتابخانه بگذاریم و بکوشیم به حال و به آینده فکر کنیم. مرزی که زمانی به مثابه یک نشانه بین سالهای پس از انقلاب و قبل از انقلاب می‌کشیدیم حالا دیگر کاملاً پررنگ شده است. خیلی خوب می‌توانیم آن را ببینیم و تفاوتها را تشخیص دهیم. بنابراین حالا وقت آن است که آن را تعریف و بخشی از تاریخ تلقی کنیم و به امروز و به فردا فکر کنیم.
ما نیز به نوبه خود می کوشیم در سالهای بعد، که هر دو سال یکبار را به نوبت به جایزه بزرگ معمار برای ساختمانهای مسکونی و عمومی اختصاص خواهیم داد، همچون گذشته منعکس کننده حرکتها و جریانهای واقعی حرفه، در طول همین دو سال باشیم. همچنین می‌کوشیم با بررسی روالهای معمول جوایز، به خصوص شیوه کاندیدتوری از طرف صاحبنظران در تهران و شهرهای دیگر تغییراتی را اعمال کنیم که بتوانیم حرکتها و فعالیتهای حرفه‌ای را تا حد ممکن در سراسر کشور منعکس کنیم. در این زمینه از هر نوع پیشنهاد و اظهار نظری استقبال می‌کنیم.
در اینجا از همه شرکت کنندگان در سومین دوره جایزه بزرگ معمار و دوره‌های پیشتر تشکر می کنیم که با مشارکت در این رقابت به قوت گرفتن ابزاری سالم و نوعی ارزیابی و داوری، فارغ از ملاحظات معمول، توسط نهادی خصوصی که فاقد موقعیت و مقام و اختیاری در توزیع کار در این عرصه است یاری رسانده‌اند. در واقع تنها ابزار ما معرفی معماران از طریق مجله و از طریق این جایزه بوده است، کاری که در آن موفقیتی قابل توجه داشته‌ایم و به آن افتخار می‌کنیم. همچنین از هیئت داوران گرامی معمار ۸۲ بسیار سپاسگزاریم که به ما افتخار دادند و دعوتمان را پذیرفتند. امیدواریم این همکاری سرآغازی برای ارتباطهای گسترده تر با معماران جهانی برجسته‌ای همچون آقای ماکی که افتخار آشنایی با کارهای اخیرشان را در جلسه سخنرانی صبح داشتیم و با معماران و مهندسان شاخص ایرانی همچون آقای دکتر مصطفوی و آقای دکتر ابی‌زاده که در خارج از کشور به کار اشتغال دارند باشد.
در اینجا لازم می‌دانم از مدیریت محترم سازمان میراث فرهنگی جناب آقای مهندس بهشتی و همکارانشان که پذیرفتند مراسم سخنرانی در تالار ساختمان با ارزش میراث فرهنگی برگزار شود و از آقای مهندس غریب پور مدیریت گرامی خانه هنرمندان ایران که همچون همه سالهای گذشته لطفشان را از ما دریغ نکردند و پذیرفتند جلسات داوری در ساختمان زیبایی که به همت ایشان بر پا و به کار شده برگزار شود و از مدیران شرکت سوپرپایپ که در دو سال گذشته با صرف منابع مالی و نیروی انسانی مشارکتی به تمام در برگزاری این جایزه داشته‌اند. از آقایان مهدی یوسفی، آقای دوراندیش، خانم همایی و همکاران دیگر آنها در شرکت سوپرپایپ که زحمات زیادی را برای هر چه بهتر برگزار کردن این جایزه متحمل شده‌اند و از همه همکاران عزیزمان در موسسه معمار نشر که از هیج کاری برای انجام به موقع برنامه ها دریغ نکردند از صمیم قلب سپاسگزاری کنم . و سرانجام لازم می‌دانم مراتب امتنان و احترام قلبی خود را از مهندس میرحیدر دبیر علمی جایزه بزرگ معمار که در همه سالهای فعالیت در آبادی و در معمار مایه قوت قلب ما بوده‌اند بیان دارم.